Chi tiết bài viết

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành xu hướng toàn cầu, được kỳ vọng sẽ thay đổi căn bản nhiều lĩnh vực, trong đó có tư vấn pháp luật và hoạt động xét xử. Trên thế giới, nhiều hệ thống AI đã hỗ trợ thẩm phán trong việc tra cứu án lệ, luật sư trong việc phân tích hồ sơ, thậm chí dự đoán kết quả xét xử dựa trên dữ liệu lịch sử. Tuy nhiên, tại Việt Nam, việc ứng dụng AI trong pháp luật vẫn còn gặp nhiều thách thức cần tháo gỡ.

1. Thách thức về khung pháp lý và chính sách quản lý

AI là công nghệ mới, tốc độ phát triển nhanh, nhưng hệ thống pháp luật hiện nay chưa có quy định cụ thể để điều chỉnh việc ứng dụng AI trong tư pháp.

• Thiếu hành lang pháp lý về trách nhiệm pháp lý khi AI đưa ra tư vấn sai hoặc dự đoán không chính xác.

• Quy định về bảo mật dữ liệu, quyền riêng tư trong việc khai thác thông tin khách hàng, hồ sơ vụ án chưa rõ ràng.

• Cơ chế kiểm soát, giám sát việc sử dụng AI trong xét xử còn chưa có tiền lệ.

2. Chất lượng dữ liệu đầu vào

AI hoạt động dựa trên dữ liệu. Trong lĩnh vực pháp luật, dữ liệu bao gồm luật, nghị định, thông tư, án lệ, bản án, hồ sơ vụ án, hợp đồng...

• Ở Việt Nam, dữ liệu pháp lý chưa được số hóa đầy đủ và đồng bộ.

• Nhiều bản án chưa được công khai hoặc công khai hạn chế, khiến AI thiếu cơ sở để phân tích.

• Nguy cơ thiên lệch dữ liệu: nếu dữ liệu đầu vào không toàn diện, kết quả phân tích của AI sẽ không đáng tin cậy.

3. Vấn đề đạo đức và niềm tin xã hội

Trong tư vấn và xét xử, yếu tố con người và đạo đức nghề nghiệp rất quan trọng.

• Người dân có thể nghi ngại khi một “cỗ máy” tham gia vào việc quyết định công lý.

• AI có thể hỗ trợ, nhưng không thể thay thế hoàn toàn vai trò phán quyết của thẩm phán hay sự thấu hiểu của luật sư.

• Nguy cơ lạm dụng AI: nếu chỉ dựa vào “dự đoán máy móc” mà bỏ qua yếu tố con người, công lý có thể bị méo mó.

4. Hạn chế về hạ tầng công nghệ và nhân lực

Để AI phát huy hiệu quả, cần hạ tầng công nghệ mạnh mẽ và đội ngũ nhân lực am hiểu cả pháp luật lẫn công nghệ.

• Hệ thống tòa án, văn phòng luật sư ở Việt Nam phần lớn chưa có nền tảng công nghệ hiện đại để tích hợp AI.

• Thiếu các chuyên gia liên ngành (kết hợp giữa luật và khoa học dữ liệu).

• Chi phí đầu tư vào AI còn cao, gây khó khăn cho nhiều tổ chức hành nghề luật.

5. Rào cản nhận thức và văn hóa pháp lý

• Nhiều luật sư, thẩm phán và cả khách hàng vẫn quen với phương thức truyền thống, chưa tin tưởng vào AI.

• Văn hóa pháp lý Việt Nam đề cao vai trò cá nhân, sự linh hoạt của con người, trong khi AI hoạt động dựa trên mô hình, thuật toán cứng nhắc.

• Việc chuyển đổi số trong ngành pháp luật đang được thúc đẩy, nhưng thay đổi thói quen và tư duy là quá trình lâu dài.

6. Nguy cơ bảo mật và an ninh mạng

Hồ sơ vụ án, dữ liệu khách hàng là những thông tin cực kỳ nhạy cảm.

• Việc lưu trữ và xử lý bằng AI có thể dẫn đến rủi ro rò rỉ dữ liệu.

• Nếu hệ thống AI bị tấn công, có thể gây hậu quả nghiêm trọng đến uy tín của ngành tư pháp và quyền lợi của đương sự.

Kết luận

AI mở ra nhiều cơ hội để nâng cao hiệu quả trong tư vấn pháp luật và hoạt động xét xử tại Việt Nam: từ tự động hóa tra cứu văn bản, phân tích hồ sơ, hỗ trợ ra quyết định… Tuy nhiên, để ứng dụng thành công, cần phải vượt qua những thách thức lớn về khung pháp lý, dữ liệu, niềm tin xã hội, hạ tầng công nghệ, nhân lực và bảo mật thông tin.

Trong giai đoạn hiện nay, AI nên được xem là công cụ hỗ trợ, chứ chưa thể thay thế con người trong việc bảo vệ công lý. Sự kết hợp giữa công nghệ hiện đại và trí tuệ, đạo đức nghề nghiệp của luật sư, thẩm phán sẽ là chìa khóa để ngành pháp luật Việt Nam tiến bước vững chắc trong kỷ nguyên số.